Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM)

CBAM Nedir?

CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), Türkçede “Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması” olarak bilinen, Avrupa Birliği (AB) tarafından geliştirilen; AB’nin 2050 yılına kadar karbon nötr olma hedefini destekleyen ve karbon sızıntısı riskini azaltmayı amaçlayan bir düzenlemedir. AB’nin engellemek istediği karbon sızıntısı, AB’nin sıkı karbon düzenlemeleri nedeniyle üreticilerin üretim süreçlerini daha ilkel çevre yasalarına sahip ülkelere kaydırarak küresel emisyonların artmasına yol açabilecek bir sorun olarak açıklanabilir. Bu sorunun önüne geçmek için CBAM, ithal edilen yüksek emisyon kaynağı ürünler için karbon vergilendirmesi uygular.

CBAM’nin Amaçları

CBAM, üç temel amaca hizmet eder:

1. Karbon Sızıntısını Önlemek:

Avrupa Birliği, iklim değişikliği ile mücadele kapsamında, karbon emisyonlarını azaltma hedefleri doğrultusunda karbon fiyatlandırma mekanizmalarını uygulamaya koydu. Ancak, AB dışındaki bazı ülkeler, karbon emisyonları konusunda daha gevşek düzenlemelere sahip. Bu durum, AB’deki üreticileri dezavantajlı duruma düşürebilir ve üreticilerin faaliyetlerini daha az katı düzenlemelere sahip ülkelere kaydırarak, karbon emisyonlarının toplamda azalması yerine başka yerlere taşınmasına neden olabilir. CBAM, bu riski azaltarak karbon sızıntısını önlemeyi hedefler.

2. AB İç Pazarını Koruma:

Karbon emisyonlarını azaltma amacıyla AB, 2005 yılında “Emisyon Ticaret Sistemi”ni (ETS) yürürlüğe koydu. Bu sistemle birlikte sisteme tabi olan belirli sektörlerde, emisyon kaynağı kuruluşların GHG emisyonları karşılığında belirli bir ücret ödemesi gerekli hale geldi. Lakin bu sistemin AB içerisinde daha da oturmasıyla birlikte AB içinde üretilen ve emisyon ücretlendirilmesi yapılan ürünler ile ithal edilen ve düzenlemeye tabi olmayan ürünler arasında bir rekabetsizlik oluştu. Bu noktada CBAM, karbon vergilendirme sistemiyle AB’nin yerli ve ithal ürünleri arasındaki rekabetsizliği azaltmayı hedefler.

3. Küresel İklim Eylemini Teşvik Etmek:

CBAM, yalnızca AB sınırları içinde karbon emisyonlarını azaltmayı değil, aynı zamanda küresel çapta iklim eylemini teşvik etmeyi hedefler. Karbon yoğun ürünleri AB’ye ihraç eden ülkeler, bu mekanizmanın getirdiği ek maliyetlerden kaçınmak için kendi karbon fiyatlandırma politikalarını geliştirme ve emisyonlarını azaltma yönünde adımlar atmaya teşvik edilebilir.

CBAM Nasıl İşler?

CBAM, belirli ürün grupları için uygulanacak bir karbon fiyatlandırma mekanizması olarak işlev görür. Başlangıç aşamasında, yüksek karbon yoğunluğuna sahip bazı sektörler CBAM kapsamında yer alır. Bunlar arasında çimento, çelik, alüminyum, gübre ve elektrik gibi endüstriler bulunmaktadır. CBAM, bu ürünlerin üretiminde ortaya çıkan karbon emisyonlarını baz alarak bir fiyat belirler.

Uygulama Süreci

1. Karbon İçeriklerinin Belirlenmesi:

CBAM kapsamında AB’ye ithal edilecek ürünlerin gömülü emisyonları hesaplanır. Üreticiler, ürünlerinin karbon ayak izini raporlamak zorundadır. Bu hesaplamalar, ürünlerin üretim süreçlerinde kullanılan enerji kaynaklarına ve üretim verimliliğine (kaçak gazlar ve enerji kayıpları) dayalı olarak yapılır.

2. Karbon Fiyatlandırması:

AB’ye ithal edilen ürünlerin gömülü emisyonlarına göre bir karbon fiyatı uygulanır. Bu fiyat, AB içinde karbon fiyatlandırması yapılan sektörlerdeki yerel üreticilere uygulanan fiyatlarla uyumlu olacaktır. Örneğin, AB içindeki bir çelik üreticisi, ton başına belirli bir karbon fiyatına tabi ise, dışarıdan ithal edilen çelik de benzer bir fiyatla karşı karşıya kalacaktır.

3. Dış Karbon Fiyatlarının Dikkate Alınması:

Eğer ithalatçı ülkede zaten bir karbon fiyatlandırma mekanizması mevcutsa, CBAM bu maliyeti hesaba katar. Başka bir deyişle, üretici ülke zaten karbon fiyatı uyguluyorsa, bu maliyet AB’de ödenecek karbon fiyatından düşülebilir. Bu şekilde CBAM, küresel düzeyde karbon fiyatlandırmasını teşvik eder ve karbon emisyonlarının maliyetini dengelemeye çalışır.

CBAM Geçiş Aşaması

1 Ekim 2023 tarihinde yürürlüğe giren CBAM, 2 aşamada tam olarak uygulanmaya konacak.

• Geçiş Aşaması (2023-2025): Güncel olarak firmaların tabi olduğu bu aşama AB’ye ürün ihraç eden firmaların sürece alışması ve regülasyonlarla daha iyi uyum sağlaması için oluşturuldu. Bu kısımda firmalardan çeyrek periyotlarla CBAM raporlarını oluşturmaları ve AB’ye beyan etmeleri bekleniyor. Lakin bu süreçte bu firmalardan sertifika alınması veya karbon vergisi gibi finansal yükümlülükler beklenmiyor. Şu an içinde olduğumuz geçiş aşamasında CBAM hesaplama ve raporlamaları daha çok sürece uyumu gösteriyor, lakin bunun yanında firmalara verdiği katma değerle de finansal etkilerinin daha şimdiden başladığını net bir şekilde söyleyebiliriz.

• Yerleşik Sistem (2026 sonrası): Bu kısım için CBAM’nin tam olarak yürürlülüğe girdiği dönem diyebiliriz. 2026 itibariyle AB içerisine ithal edilen ürünlerin CBAM raporlamalarının olması ve bu ürünlerin ortaya çıkardıkları karbon emisyonlarının karşılığının ödenmesi bekleniyor. Bunun yanında geçiş döneminin bitmesiyle beraber hazırlanacak uyum raporu ile 2030 yılına kadar ETS karbon vergilendirme sistemi içinde yer alan tüm ürünlerin CBAM kapsamına da alınması ve sürecin son uyumluluk modifikasyonlarıyla birlikte asıl halini alması planlanıyor.

CBAM Emisyon Hesaplamaları

CBAM içinde yer alan emisyonlar 2 kapsama ayrılmaktadır:

• Kapsam 1 Emisyonları:

  Bu kapsam ürünün üretin aşamasındaki doğrudan karbon emisyonlarını ifade eder. Yani kullanılan doğal gaz ve diğer gazları, bunun yanında kaçak gazlardan kaynaklanan emisyonları gösterir.

• Kapsam 2 Emisyonları:

  Bu kapsam ise yine üretim aşamasındaki dolaylı emisyonları ifade eder. Bu kapsamda elektrik tüketimleri incelenir. Kullanımı doğrudan emisyona sebep olmayan elektriğin üretim aşamasından kaynaklı emisyonlar dolaylı karbon emisyonu olarak üretilen ürünün karbon ayak izine katılır.

Bu hesaplamalar manuel olarak yapılırken AB CBAM sitesinde bulabileceğiniz hazır formülasyonlar kullanan excel tabloları kullanılır. Hesaplama yaparken faturalarda görebileceğiniz tüketimlerinizi bulup daha sonrasında emisyon faktörleriyle çarparak hesaplama yapılır. Bu faktörleri, içinde bulunduğunuz ülke o kaynak için emisyon faktörü sunuyorsa o kaynaktan veya IPCC (Birleşmiş Milletler) ve DEFRA (Birleşik Krallık) gibi kaynaklardan alabilirsiniz. Burada özellikle dikkat edilmesi gereken konulardan biri ise emisyon faktörü birimleri ve topladığınız verilerin birimlerinin doğru cinste olması. Hesaplama kısmı için detaylı anlatım ve verileri AB CBAM sitesinde bulabilirsiniz.

CBAM Raporlamaları

CBAM raporu temel olarak 4 alandaki bilginin eksiksiz sağlanmasını gerektirir:

• İhracatçı firmaya ait bilgiler

• İthal edilen ürünün ton cinsinden miktarı

• Ürüne ait gömülü emisyonlar

• mW cinsinden elektrik tüketimi

CBAM rapor beyanları şu an ülkemizdeki şirketler için zorunlu olmamakla birlikte ileride AB’nin CBAM Portalı üzerinden gerçekleşecek. Lakin AB içerisindeki ithalatçı firmalar bu beyanda bulunmaları gerektiği için şu anki süreç içerisinde de dış ihracatçılardan CBAM raporlarını talep edebilir. Şimdiden CBAM raporlamalarını hazırda tutmak önemli çünkü 1 Ocak 2026 itibariyle bu raporları beyan etmeyen AB ithalatçıları çok büyük yaptırımlarla karşı karşıya kalacak. Dolayısıyla bahsi geçen ithalatçılar CBAM raporu olmayan ürünleri ithal etmekten kaçınacaklar.

CarbonSmart CBAM Modülü

Emisyon hesaplamalarının hatta bu hesaplamalar için metrik veri faktörlerine ulaşmanın bile çok vakit alan bir süreç olduğu bu dönemde, CarbonSmart geliştirdiği CBAM modülüyle yanınızda. Gelişmiş algoritmalarımız ve kullanıcı dostu arayüzümüz sayesinde herhangi özel bir eğitime ihtiyacınız olmadan platformumuz üzerinden hesaplamalarınızı ve sonrasında raporlamalarınızı otomatik bir şekilde yapabilirsiniz. Binlerce satır veriyi excel içinde işleme, emisyon faktörlerini bulma ve takip etme, belirsizlik hesaplamalarını yapma, AB regülasyonlarına uygun raporlama gibi gereksiz vakit ve insan gücü isteyen bu süreçlerin hepsini yapay zeka destekli gelişmiş algoritmalarımız sizin için yürütsün.

Bunun yanında ERP sistemlerine entegre olan platformumuz ile anlık veri akışı sağlayın. Bu şekilde tüm emisyonlarınızı anında hesaplayıp yapay zeka desteği ile kaynağında azaltım stratejileri geliştirebilirsiniz. Aynı sistemi kullanarak platform üzerinden enerji kayıplarını ve üretim bandını sekteye uğratan anomalileri tespit edebilir, makine öğrenimi sayesinde bir yandan enerji tüketiminizi azaltırken diğer yandan potansiyel arızaların önceden tespiti ile tüm üretim süreci harcamalarınızı düşürebilirsiniz.

CarbonSmart ile siz de regülasyonlara uyum sağlayarak ticari faaliyetlerinize devam edebilir, bunun yanında 1 Ocak 2026 itibariyle tam olarak yürürlüğe girecek karbon vergilendirmelerinin oluşturacağı mali yükümlülükleri verimli bir şekilde yönetebilirsiniz. Daha fazla bilgi için hemen şimdi bir demo talebinde bulunun.