4 May 2025
LCA (Life Cycle Assessment) Nedir?
Bir ürün veya hizmetin çevreye ne gibi etkileri olabilir?
LCA aslında, bir cümle ile, yukarıdaki sorunun cevabını verir. Doğrudan Türkçe’ye çevirdiğimizde “yaşam döngüsü değerlendirmesi” şeklinde de isimlendirilebilir. Diğer bir deyişle LCA bir ürünün yaşamının, hammaddeye ulaşımdan atık bertarafına kadar, tüm çevresel etkilerinin detaylı analizidir. Bu değerlendirme ürünün hammadde halinden başlar ve atık bertarafı sürecine kadar tüm çevresel etkilerini belirli çerçevelerde sunar.
Bu yazıda, 4 ana başlık altında LCA kavramını inceleyeceğiz:
Bir Ürünün Yaşam Döngüsü. Ürünlerin tüm yaşamı 5 ana kısımdan oluşur. Bu kısımları net bir şekilde anlamak LCA süreci için kritik öneme sahiptir.
LCA Nasıl Hazırlanır? LCA, 4 fazda hazırlanır. Bu fazlar ISO standartları ile belirlenmiş olup bu kompleks sürecin daha güvenilir ve kararlı yürütülmesinde kritik rol oynar.
LCA ve Faydaları. LCA analizleri, firmalara prestij ve regülasyanlara uyum başta olmak üzere çeşitli avantajlar sunar.
LCA Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler. Kompleks yapısı nedeniyle LCA, hem süreç güvenliği hem de gereksiz iş gücü kullanılmaması açısından iyi planlanmalıdır.
Bir Ürünün Yaşam Döngüsü
Bir ürünün yaşam döngüsünü analiz etmek için önce “ürünün yaşam döngüsü” ne demek bunu anlamamız gerekiyor. Yaşam dönüsü kavramı ürünün “beşikten mezara” geçtiği tüm aşamaları ifade eder. Bu aşamalar 5 temel başlık altında incelenir.
Bir Ürünün Yaşam Döngüsündeki 5 Aşama:
Hammaddeye Ulaşım
Üretim & İşleme
Taşıma & Lojistik
Kullanım
Atık Bertarafı & Geri Dönüşüm
Farklı Yaşam Döngüsü Modelleri
Firmalar ellerindeki kaynak verilere veya beyan etmek istedikleri yaşam döngüsü aşamasına göre farklı yaşam döngüsü modelleri seçebilir. Hedef ve kapsamlara göre bir çok model bulunsa da LCA için en çok 3 model kullanılır:
Beşikten Mezara
Bir ürünün yaşam döngüsünde bulununa 5 aşamanın hepsini analiz ettiğinizde, o ürünün doğumundan ölümüne kadar tüm aşamaları sürece dahil etmiş olursunuz. Bu model, baştan sona anlamında, “Beşikten Mezara” olarak tanımlanır.
Beşikten Kapıya
Bu model, ürünün yaşam döngüsündeki ilk 2 aşamayı kapsar. Kısaca sadece ürünün üretim aşamasını ifade eder. Hammaddeye ulaşımdan fabrika çıkışına kadar anlamında, “Beşikten Kapıya” olarak tanımlanır.
Beşikten Beşiğe
Bu model, isminden de anlaşılabileceği üzere, döngüsel ekonomiyi ifade eder. Normalde bir ürünün yaşamında beşinci aşamada bulunan ‘atık bertarafı’ kısmını ‘geri dönüşüm ve tekrar kaynağa ulaşım’ şeklinde değiştirirsek “Beşikten Beşiğe” yaşam döngüsü modelini elde ederiz.
LCA Nedir? Nasıl Hazırlanır?
LCA aslında bir konsept olarak tanımlanmalıdır. Lakin paydaş ve otoritelere beyan edilebilmesi için uluslararası standartlara uyulması gerekir. LCA hazırlanırken takip edilmesi gereken standartlar ise ISO 14040 ve ISO 14044 standartlarıdır. Diğer bir deyişle ISO 14044 için ‘LCA kural kitabı’ da denilebilir.
ISO standartları, güvenilir ve doğru bir LCA için 4 adım listeler:
Hedef ve Kapsam Tanımı ( Goal & Scope )
Envanter Analizi ( LCI - Life Cycle Inventory )
Etki Değerlendirmesi ( LCIA - Life Cycle Impact Assesment )
Yorumlama ( Interpretation )
Burada normalde süreç sırayla veriliyor, lakin ‘yorumlama’ fazı LCA sürecinde sonda olmak zorunda değil. LCA kapsamı genişleyip derinleştikçe çıkan veri ve sonuçları sürekli olarak yorumlamak daha güvenilir ve verimli olabilir.
Hedef ve Kapsam Tanımı ( Goal & Scope )
Adından da anlaşıldığı gibi projenin amacını ve ilerleme stratejisinin belilendiği aşamadır. Bu aşamada analizlenen ürün/hizmet belirlenir. Sonrasında analiz edilecek ürünün hangi kısmının ve yaşam döngüsünün hangi aşamalarının analiz edileceği kararlaştırılır.
Bunu yaparken en kritik noktalardan biri de ne analizlenecek kararlaştırırken nelerin analiz edilmeyeceğinin de belirtilmesidir. LCA’nın kompleks yapısı gereği süreç daha da derine inebilir. Hazırlanan sürecin sınırları olmazsa proje, olması gerekenden çok daha karmaşık hale gelebilir.
Bu aşamanın önemli taraflarından bir diğeri ise “Etki Kategorisi” belirlenmesidir.
LCA Çevresel Etki Kategorileri
Yapılan analizin, ürünün çevresel etkilerini hangi alanda listelemek istediğine göre o alanda yapılmasıdır. Yani örneğin ürününüzün etkisini küresel ısınma alanında analiz etmek istiyorsanız CO₂-e şeklinde verilerinizi kategorize edebilirsiniz.
10’dan fazla etki kategorisi olmasına karşın en çok kullanılan, 3 kategori bulunmaktadır.
Küresel Isınma Potansiyeli ( Karbon Ayak İzi )
İnsan Sağlığı İçin Toksisite
Ekotoksisite
2. Envanter Analizi ( LCI )
Bu aşama veri toplama ve listeleme aşamasıdır. Önceki aşamada hangi verilerin toplanacağı belilendikten sonra burada, veriler toplanır ve listelenir.
Bu listeleme ‘kaynak akışı’ denilen bir formatta yapılır. Burada ürünün yaşamında içinden geçtiği bütün aşamalar bir akış şeklinde listelenir ve kendi içinde detaylandırılır.
Bu analiz sırasında; hammadde, enerji ve su kullanımı gibi veri girişleri ile emisyon veya katı/sıvı/gaz atık verileri çıktı alınabilir.
Tüm sürecin en karışık ve hataya açık kısmı olduğundan bu aşamada firmalar, bir platform kullanmayı veya danışmanla çalışmayı tercih edebilirler.
3. Etki Değerlendirmesi ( LCIA )
1. aşamada neyin, nasıl öğrenileceği belirlendi. 2. aşamada ise veriler toplandı ve belirli bir yapıda listelendi. Bu aşamada bu veriler daha önceden belirlenen etki kategorisine göre sınıflandırılır ve metrikler veriler o kategorinin gereksinimlerine göre çevirilir.
Örnek vermek gerekirse daha önce bahsettiğimiz ‘küresel ısınma potansiyeli’ kategorisinde bir analiz yapıyorsak, verilerimizi CO₂-e cinsine çevirip sınıflamalıyız.
4. Yorumlama ( Interpretation )
Yorumlama işleminin aslında en sonda değil de her aşama sırasında paralel yapılması gerektiğinden bahsetmiştik. Yalnız bu aşamayı sadece ‘özet’ gibi tanımlamak çok yanlış olur. Bu aşamada daha önceki tüm aşamalarda kullanılan yöntemler tekrar kontrol edilir ve kullanılan tüm veriler doğrulanır.
Bu noktada ISO 14044 standartları, 2. ve 3. aşamalarda kullanılan tüm verilerin kaynaklarının çalışmaya dahil edilmesini ister. Bunun yanında çalışmanın bu kısmında çalışmanın kendisini tamamıyla objektif bir şekilde değerlendiren bir kısım da bulunması gerekir.
LCA ve Faydaları
Sürdürülebilirlik uygulamalarının kurumsal hayatın her alanında çok önemli olduğu günümüzde, LCA projelerinin firmalar için çeşitli alanlarda çok sayıda avantajı var. Tüm alanları değerlendirdiğimizde ise 4 temel alanda firmalara büyük avantajlar sağladığını söyleyebiliriz.
Ürün Geliştirme
LCA çalışmaları bazı bölgelerde belirli ürün kategorileri için zorunlu. Bu nedenle LCA yapmak regülasyonlara uyum açısından önemli. Bunun yanında ürün emisyonlarını azaltmaya yönelik çalışma yapmak, kaynak kullanımlarını ve dolayısıyla maliyetleri düşürebilir.
Tedarik Zinciri ve Satın Alma
Çoğu endüstride, ISO 14064 standartlarına göre kapsam 3 içerisinde yer alan, tedarik zinciri emisyonları toplam emisyonların %65’ten fazlasını oluşturuyor. LCA çalışması yürütmek tedarikçiler için tercih edilebilirlik sebebi olabilir.
Satış ve Pazarlama
Günümüzde, gerek B2B gerek B2C olmak üzere, tüketiciler artık satın aldıkları - kullandıkları ürünlerin çevresel etkilerine dikkat etmekte. Bir ürün veya hizmet için LCA çalışması yapmak pazarlama açısından olumlu sonuçlar doğuracaktır.
Yönetim
LCA çalışmaları firmaların sürüdürlebilirlik olgunluğuna büyük katkıda bulunur. Sürdürülebilirlik görevlilerine hala ‘C-Level’ pozisyonlarda çok rastlanmasa da LCA, paydaşlarla paylaşım için çok etkili bir veri seti olabilir.
LCA Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
LCA çalışmaları sertifikalı danışmanlar tarafından yapılır. Lakin sertifikasyon LCA çalışması için zorunlu değildir. Bir çok firmada bir çok farklı alanda çalışan insan bu çalışmaları yapabilir. Lakin sertifikalı bir danışman değilseniz LCA çalışması yapmak için bilgi birikiminiz yetersiz kalabilir. Bu noktada size yardımcı olması için bir platform kullanabilirsiniz.
Sonuçta hem platform kullanımında hem de danışmanla çalışırken dikkat edilmesi gereken faktör ISO 14000 ailesindeki tüm standartlar ve ISO 50001 standartlarına kusursuz uyumdur. Bu standartlara uymayan bir danışmanla veya platformla çalışmanız halinde LCA çalışmalarınızın uluslararası güvenilirliği azalır ve geçersiz sayılırlar.
CarbonSmart ve LCA
Ne kadar günümüzde hala kurumsal karbon ayak izi veya CBAM kadar popüler olmasa da geleceğin sürdürülebilirlik dünyasında LCA çalışmaları tartışmasız bir şekilde kritik öneme sahip.
Bu noktada CarbonSmart LCA danışmanlığıyla bu zorlu süreçte yanınızda. Alanında uzman danışmanlarımızla LCA çalışmalarınızı yürütün. Marka prestijinizi arttırırken gelecek regülasyonlara önceden uyum sağlayın.
Buraya tıklayıp formu doldurun, uzmanlarımız sizi arasın.