LCA ve Ürün Karbon Ayak İzi: Farklar ve Benzerlikler

LCA ve Ürün Karbon Ayak İzi: Farklar ve Benzerlikler

LCA (Life Cycle Assessment), dilimizdeki ismiyle ‘Yaşam Döngüsü Analizi’, herhangi bir ürün veya hizmetin çevresel etkilerini kapsamlı şekilde inceleyen bir analiz türüdür. Ürün karbon ayak izi (PCF) ise, adı üstünde, bir ürün veya hizmetin çevrede bıraktığı karbon ayak izinin detaylı analizi olarak tanımlanır.

Bu iki kavramın kısa tanımlamalarına baktığımızda akla “LCA içerisinde PCF de bulunmaz mı?” gibi bir soru gelebilir. Bu soruya cevap ise “kısmen evet” olarak verilir.

PCF, hem standartları hem de içeriği açısından LCA kavramından köken alır. Lakin birbirine süreç olarak çok benzeyen bu iki konseptin bazı keskin farkları da bulunmakta.

Bu yazımızda, bu iki benzer ama bir o kadar da farklı kavramları, benzerlikleri ve farklılıkları özelinde açıklayacağız.

LCA (Yaşam Döngüsü Analizi) Nedir?

LCA, bir konsept olarak, bir ürün veya hizmetin beşikten-mezara (cradle to grave) çevresel etkilerini ortaya koyan detaylı bir analizdir. Yani bir ürün veya hizmetin hammadde halinden bertarafına/geri dönüşümüne kadar geçtiği tüm aşamalarda çevreye oluşturduğu olumsuz etkilerin detaylı, metrik bir incelemesidir.

LCA kapsamında incelenen ürünlerin yaşamı 5 farklı aşamada ele alınır:

1. Hammaddeye Ulaşım

2. Üretim & İşleme

3. Taşıma & Lojistik

4. Kullanım

5. Atık Bertarafı & Geri Dönüşüm

LCA hazırlanırken bu 5 aşama çeşitli kategorilerde kapsamlı bir şekilde değerlendirilir. Bu kategoriler tamamen farklı alanlardadır ve çeşitli birimlerle ifade edilirler.

• İklim Değişikliği (Global Warming Potential - GWP)

• Asitlenme Potansiyeli

• Ötrofikasyon Potansiyeli

• Fotokimyasal Ozon Oluşumu (POCP)

• İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkiler

Bu kategorilerden en popüler olanları olup, çoğu LCA çalışmalarının ana odağında yer alırlar.

LCA aslında bir konsept olarak tanımlanmalıdır. Lakin paydaş ve otoritelere beyan edilebilmesi için uluslararası standartlara uyulması gerekir. LCA hazırlanırken takip edilmesi gereken standartlar ise ISO 14040 ve ISO 14044 standartlarıdır. Diğer bir deyişle ISO 14044 için ‘LCA kural kitabı’ diyebiliriz.

ISO 14040/44 Standartları

ISO 14040 standartları ISO 14040:1997 koduyla 1997 yılında, isminden de anlaşılacağı üzere, yayınlandı. Bu standart LCA’yı ilk tanımlayan standart olarak 2006 yılına kadar geçerliliğini korudu. Sonrasında 2006 yılında ISO teknik komitesi ISO 14040 standartlarını, LCA sürecinin zorluğuyla orantılı standardizasyon da karmaşıklaştığı için, iki farklı standart haline getirdi.

• ISO 14040:2006 - Prensipler ve Çerçeve

• ISO 14044:2006 - Gereklilikler ve Kılavuzlar

ISO 14040 bu versiyonunda LCA çalışmaları için bir taslak ve tüm sürece optimize edilmesi gereken prensipleri sunar.

Ürün Karbon Ayak İzi (PCF) Nedir?

Ürün karbon ayak izi (PCF), LCA’ya benzer bir şekilde, bir ürünün beşikten-mezara tüm yaşamını ele alır. Bu bağlamda LCA kategorilerden GWP ile aynı alana odaklanır. Ürün karbon ayak izi, aynı GWP LCA gibi, bir ürün veya hizmetin tüm yaşam döngüsünde geçtiği tüm işlemlerin karbon ayak izini analizler.

Bu bağlamda ürün karbon ayak izi, GWP LCA çalışmalarına yakın olmasına karşın aslında aynı şey değildir. Ürün karbon ayak izi GWP LCA’ya kıyasla daha detaylı bir karbon ayak izi analizidir. 

Diğer bir deyişle her ürün karbon ayak izi çalışması bir GWP LCA’dır lakin her GWP LCA bir ürün karbon ayak izi çalışması değildir.

LCA hesaplamalarında ISO 14040/44 standartları baz alındığı gibi ürün karbon ayak izi hesaplamaları da ISO 14067 standartları çerçevesinde hazırlanır.

ISO 14067 Standartları

ISO 14067 standartları, ürün karbon ayak izi hesaplama ve raporlamaları için bir çerçeve sunar. İlk olarak 2013 yılında ISO 14040:2006 standartları baz alınarak düzenlenmiştir. Daha sonra 2018 yılında revize edilerek günümüzde kullanılan ISO 14067:2018 halini almıştır.

ISO 14067 standartları, LCA temelli olup yalnızca karbon ayak izi odaklıdır. Diğer bir deyişle ISO 14067 için ISO 14040/44’ün, ürünlerin karbon ayak izini hesaplamak amacıyla özel olarak geliştirilmiş, iklim değişikliği ile mücadele özelinde modifiye edilmiş versiyonu diyebiliriz.

LCA ve Ürün Karbon Ayak İzi: Uygulama Alanları

Önceki bölümlerde LCA ve ürün karbon ayak izinden bahsettik. Benzerlikleri bariz olan bu iki kavramın farklarını özetlemek gerekirse; LCA bir ürün veya hizmetin çevresel etkilerini bir çok farklı kategoride incelerken, ürün karbon ayak izi bir ürün veya hizmetin sadece sera gazı emisyonlarını, LCA’ya kıyasla daha derin bir şekilde, inceler diyebiliriz.

Doğal olarak LCA ve ürün karbon ayak izi arasındaki bu yakın ilişki akıllara önemli bir soruyu getiriyor: “Hangi çalışma ne amaçla yapılıyor?”

LCA Kullanım Alanları

LCA çalışmaları, içinde yer alan etki kategorileri ile birlikte büyük resme bakmak isteyen kurum veya kuruluşlar tarafından tercih edilir. LCA yukarıda belirttiğimiz kapsamlı yapısı gereği çeşitli alanlarda aktif olarak kullanılır.

• Ürün Geliştirme ve Tasarım: Ürün ve süreç iyileştirmeleri için Ar-Ge çalışmalarına kaynak oluşturabilir.

• Kurumsal Sürdürülebilirlik: Portföy analizi ve risk yönetimi gibi alanlarda kullanılabilir.

• Çevresel Beyanatlar: EPD (Environmental Product Declaration) gibi beyanlarda zorunludur.

• Politika Belirleme: Kamusal veya kurumsal çevre standartlarının belirlenmesinde kullanılabilir.

• Akademik ve Teknik Araştırmalar: Üniversiteler veya araştırma kurumları için çeşitli çalışmalarda kullanılabilir.

Ürün Karbon Ayak İzi Kullanım Alanları

Ürün karbon ayak izi de LCA’ya kıyasla daha dar kapsamlı olması ve ürünlerin sera gazı emisyonlarını detaylı analizlemesi nedeniyle kendisine özgü çeşitli kullanım alanlarına sahiptir.

• Karbon Etiketleme: Tüketiciyi bilgilendirme ve marka güvenilirliği için uygulanabilir.

• Regülasyonlar: CBAM veya karbon vergisi gibi düzenlemelere uyumda yardımcı olur.

• Karbon Nötr Ürün Beyanatları: Çeşitli ürün tabanlı beyanatlarda kullanılır.

• Tedarik Zinciri Yönetimi: Çeşitli hammadde tedarikleri ve taşıma işlemlerinin sera gazı etkilerinin belirlenmesinde veri kaynağı olur.

• Karbon Raporlama: CDP gibi platformlara katkı.

LCA ve Ürün Karbon Ayak İzi: Özet

LCA, çok yönlü ve detaylı çevresel analiz ile “bu ürün nasıl daha sürdürülebilir üretilebilir” sorusuna cevap arar.

Ürün karbon ayak izi ise sadece karbon ayak izi alanında odaklı bir çalışma ile “bu ürün üretilirken ne kadar sera gazı emisyonuna neden oluyor ve bunu nasıl belgelendiririm” sorusuna cevap olur.

LCA ve ürün karbon ayak izi ile ilgili daha detaylı bilgi almak için CarbonSmart’ı ziyaret edin!