Ürün Karbon Ayak İzi: Kapsamlı İnceleme

Ürün Karbon Ayak İzi: Kapsamlı İnceleme

Sürdürülebilirlik giderek daha fazla birey, kurum ve devletin radarına girerken, bu alandaki kavramlar da daha derinlemesine anlaşılmayı hak ediyor. Bu kavramlardan biri de "ürün karbon ayak izi". 

Her gün kullandığımız bir ürünün çevreye olan etkisini ölçmenin çekirdeğinde yer alan bu metrik, sadece sayısal bir değer olmaktan çok daha fazlasını ifade ediyor. Peki bu kavram tam olarak ne anlama geliyor, neden önemli ve nasıl hesaplanıyor?

Bu yazıda ürün karbon ayak izine dair merak edilen her şeyi, sürdürülebilirlik odağında detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Ürün Karbon Ayak İzi Nedir?

Ürün karbon ayak izi (Product Carbon Footprint - PCF) bir ürünün “hammadde halinden bertarafına/tekrar hammadde haline gelene kadar” yani beşikten mezara geçtiği tüm süreçlerin toplam sera gazı emisyonlarını ifade eder. Bu bakış açısını bazı otoriteler “beşikten mezara karbon ayak izi” olarak da ifade eder. Bu değer genelde “kg CO₂e / birim ürün” şeklinde ifade edilir.

Bir ürünün karbon ayak izini hesaplarken ‘yaşam döngüsü’ yaklaşımı kullanılır. Bu yaklaşım daha çok “Yaşam Döngüsü Analizi (LCA)” süreçlerinde karşımıza çıkar.  Lakin ürün karbon ayak izi kavramı da kapsam olarak bu yaklaşım ile değerlendirilir. 

Burada gözden kaçırılmaması gereken bir başka kısım ise LCA ve ürün karbon ayak izi, aynı metodolojiyi kullanmasına karşın kapsam ve odak olarak farklıdır.

LCA ve Ürün Karbon Ayak İzi: Farklar ve Benzerlikler

Bir Ürünün Yaşam Döngüsü

Yaşam döngüsü en sade haliyle ürünlerin “hammadde halinden atık bertarafına kadar” tüm süreçlerini içerir. Burada yapılmak istenen analizin, ürünün yaşam döngüsünün hangi kısımlarını kapsayacağına göre kategorizasyon yapılır.

• Beşikten Kapıya (Cradle to Gate): Bir ürünün hammadde halinden üretim tesisini terk edişine kadarki süreci belirtir.

• Beşikten Mezara (Cradle to Grave): Adı üzerinde, bir ürünün hammadde halinden atık bertarafı aşamasına kadarki süreci ifade eder.

• Beşikten Beşiğe (Cradle to Cradle): Döngüsel ekonomi perspektifinde ürünün hammadde halinden atık ve sonrasında geri dönüşüm ile tekrar hammadde haline kadarki süreci ifade eder.

Ürün Karbon Ayak İzi Analizleri Neden Yapılır?

Ürün karbon ayak izi hesaplamaları temel olarak 4 amaç veya bu amaçların çeşitli varyasyonları hedef alınarak planlanır ve gerçekleştirilir.

Kurumsal Sürdürülebilirlik

ISO 14064 çerçevesinde hesaplanan ve raporlanan ‘kurumsal karbon ayak izi’ verilerinin en detay ve karmaşık kısımlarından biri, ‘kapsam-3’ içerisinde incelenen tedarik zinciri emisyonlarıdır.

Kurumların ürettiği ürünlerin karbon ayak izleri de bu tedarik zinciri emisyonları arasında hesaplanır. Standartlara uygun bir kurumsal karbon ayak izi beyanı için ürün karbon ayak izi hesaplamalarını yapmak kritik bir öneme sahiptir.

Regülasyonlara Uyum

Günümüzde dünyada ürün karbon ayak izi ile ilgili doğrudan bir regülasyon olmamasına karşın, CBAM gibi çeşitli ürün karbon ayak izi varyasyonları regülasyonlara sahiptir.

Bu noktada ürün karbon ayak izi hesaplamaları doğrudan CBAM gibi regülasyonlarla uyumu da beraberinde getirir.

İlerleyen zamanlarda ise tamamen ürün odaklı emisyonlar için özel regülasyonların ortaya çıkmasına kesin gözüyle bakılıyor.

Tüketici Davranışlarına Uygunluk

Hem dünyanın üretim kapasitesinin artması hem de sürdürülebilirlik alanında farkındalığın artmasıyla birlikte, tüketici alışkanlıkları düşük karbon emisyonlu ürünlere yönelebilir.

Karbon Fiyatlaması

Gelecekte yürürlüğe alınması beklenen çeşitli regülasyonlar sebebiyle ilerleyen dönemde karbon ayak izi yüksek ürünlerin daha maliyetli hale gelmesi söz konusu.

Örnek vermek gerekirse; CBAM regülasyonları doğrudan ürünün fiyatını arttırmamasına karşın ‘karbon vergileri’ ile üreticiye ilave maddi yük oluşturabilir.

Ürün Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Ürün karbon ayak izi hesaplanırken çeşitli referans standartlar kullanılır:

• ISO 14067 (Ürün Karbon Ayak İzi Standardı)

• ISO 14040 ve ISO 14044 (LCA Metodolojisi)

• PAS 2050 (Tarım ve besinler için öncelikli)

Bu standartlardan ISO 14067 özel olarak ürün karbon ayak izi için geliştirilmiş olup bu alandaki en popüler ve güvenilir standarttır.

ISO 14067

ISO 14067, ürün karbon ayak izi için hem hesaplama hem de raporlama standartları sunar. Kökenini doğrudan LCA metodolojisi olarak kullanılan ISO 14044 standartlarından alır.

ISO, 14067 standartlarını “ISO 14044:2006’ya dayalı olarak sadece küresel ısınma potansiyelini (GWP) kapsayan bir ürün karbon ayak izi değerlendirmesi metodolojisidir” olarak tanımlar.

LCA ve beraberinde ISO 14044, ürünün çevresel etkilerini bir çok kategoride inceler. Ürün karbon ayak izi ve ISO 14067 ise sadece emisyonlar üzerine, LCA’ya kıyasla daha derin ve detaylı bir çalışma sunar.

Ürün karbon ayak izi hesaplamaları ISO 14067 çerçevesinde 4 adımda gerçekleştirilir:

1. Hedef ve Kapsam Tanımı ( Goal & Scope )

2. Envanter Analizi ( LCI - Life Cycle Inventory )

3. Etki Değerlendirmesi ( LCIA - Life Cycle Impact Assesment )

4. Yorumlama ( Interpretation )

Burada normalde süreç sırayla veriliyor, lakin ‘yorumlama’ fazı ürün karbon ayak izi hesaplarken sonda olmak zorunda değil. Yapılan hesaplamaların kapsamı genişleyip derinleştikçe çıkan veri ve sonuçları sürekli olarak yorumlamak daha güvenilir ve verimli olabilir.

1. Hedef ve Kapsam Tanımı ( Goal & Scope )

Adından da anlaşıldığı gibi projenin amacını ve ilerleme stratejisinin belirlendiği aşamadır. Bu aşamada analizlenen ürün/hizmet belirlenir. Sonrasında analiz edilecek ürünün hangi kısmının ve yaşam döngüsünün hangi aşamalarının analiz edileceği kararlaştırılır. 

2.   Envanter Analizi ( LCI )

Bu aşama veri toplama ve listeleme aşamasıdır. Önceki aşamada hangi verilerin toplanacağı belirlendikten sonra burada, veriler toplanır ve listelenir.

Bu listeleme ‘kaynak akışı’ denilen bir formatta yapılır. Burada ürünün yaşamında içinden geçtiği bütün aşamalar bir akış şeklinde listelenir ve kendi içinde detaylandırılır.

Bu analiz sırasında; hammadde kullanımı ve enerji tüketimi gibi girdiler ve emisyon verileri gibi çıktılar alınır.

Tüm sürecin en karışık ve hataya açık kısmı olduğundan bu aşamada firmalar, bir platform kullanmayı veya danışmanla çalışmayı tercih edebilirler.

3.   Etki Değerlendirmesi ( LCIA )

1. aşamada neyin, nasıl öğrenileceği belirlendi. 2. aşamada ise veriler toplandı ve belirli bir yapıda listelendi. Bu aşamada toplanan emisyon verileri ‘CO₂e’ cinsine dönüştürülür. Daha sonrasında ürün hangi aşamada ne kadar emisyona sebep olmuş incelenir.

4.   Yorumlama  ( Interpretation )

Yorumlama işleminin aslında en sonda değil de her aşama sırasında paralel yapılması gerektiğinden bahsetmiştik. Yalnız bu aşamayı sadece ‘özet’ gibi tanımlamak çok yanlış olur. Bu aşamada daha önceki tüm aşamalarda kullanılan yöntemler tekrar kontrol edilir ve kullanılan tüm veriler doğrulanır.

Bu aşamada en çok emisyon ortaya çıkaran süreçler belirlenir. Daha sonrasında bu süreçler değerlendirilerek hangi kısımlarda iyileştirme yapılabileceği tartışılır.

Ürün Karbon Ayak İzi Analizi Sonrası Olası Kullanım Alanları

ISO 14067 standartlarına uygun bir çalışma yapıldıktan sonra, genelde kurumlar için 3 farklı kullanım seviyesi bulunur. Bu alanlar kendi içindeki gereksinimlerine göre 3. parti bir doğrulama gerektirebilir.

İçsel Kullanım

Kurumların yaptıkları analizleri kendi iç değerlendirmelerinde kullanmasıdır. Hesaplamaların güvenilirliği aksiyon planı oluşturmak için önem arz etse de herhangi bir beyanat olmadığından doğrulama gerektirmez.

Kurumlar ürün karbon ayak izi analizlerini kullanarak;

• Üretim süreçlerini optimize edebilir.

• Tedarik zinciri süreçlerini derinlemesine inceleyebilir.

• Emisyon azaltım çalışmaları geliştirebilir.

Şeffaflık ve İletişim Amaçlı Kullanım

Kurumların yaptıkları analizleri, çeşitli amaçlarla müşteri ve paydaşlara sunmasıdır. Halka beyan durumu olduğundan 3. parti bir doğrulama gerektirir.

• Tüketiciye Yönelik Etiketleme: Bir ürünün arkasında o ürünün birim karbon ayak izinin yazmasıdır.

• Kurumsal Paydaşlara Yönelik Bildirim: Paydaşlara yönelik raporlarda ürün karbon ayak izi analizleri yer alabilir.

• Web Siteleri ve Kataloglarda Yayınlama: Kurumlar yukarıda yer alan sebepler benzer olarak, prestij amacıyla ürün karbon ayak izi analizlerini çeşitli platformlarda yayınlayabilir.

Regülasyonlar İçin Beyanat

Kurumlar ürün karbon ayak izi analizlerini çeşitli regülasyonlara uyum sağlamak amacıyla yürütüp yayınlayabilir. Resmi kurumlara beyan edileceğinden dolayı 3. parti doğrulama bir zorunluluktur lakin regülasyonların içeriğine göre doğrulama gerektirmeyebilir.

• CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism): CBAM kapsam olarak ürün karbon ayak izinden daha dar olmasına karşın, ürün karbon ayak izi analizleri CBAM’in gerektirdiği tüm verileri içerir.

• Eco-Label veya EPD (Environmental Product Declaration) gibi etiketleme sistemlerine başvurulabilir.

Ürün Karbon Ayak İzi ve İlerleyen Dönem İçin Değerlendirme

Bu bölüme kadar ürün karbon ayak izi hesaplamalarının ne olduğunu, ne amaçla yapıldığını, sürecin nasıl ilerlediğini ve kullanım alanlarını konuştuk. 

Peki ürün karbon ayak izi gelecekte hangi noktaya evrilecek? Çevresel sürdürülebilirliğin yükselen bu trendine uyum sağlamak için neler yapılmalı?

Daha önce de bahsettiğimiz üzere güncel olarak ürün karbon ayak izi özelinde bir regülasyon bulunmasa da çeşitli varyasyonları üzerine belirli regülasyonlar mevcut. CBAM bu regülasyonlar arasında en popüler versiyonlardan biri. Gelecekte ise çok daha kapsamlı ve karmaşık regülasyonlar kurumların kapısını çalabilir.

• Etiketleme zorunlulukları: Halihazırda bazı devletler ve kurumsal yapılanmalar ürünlere karbon emisyon etiketlemesi yapılmasını öneriyor. Ürün karbon ayak izi yönetim süreçlerinin daha kolay hale gelmesiyle birlikte, ürünlere karbon emisyon etiketlemesi yapılması ile ilgili resmi bir regülasyon ortaya çıkması çok da uzak bir senaryo değil.

• Tedarik zinciri yönetimi: Günümüzde tedarik zinciri emisyonları çoğu kurumun en büyük emisyon kaynağı. ISO 14064-1 ‘kapsam-3’ içerisinde incelenen bu emisyonlar yetersiz veri ve komplike işlemler nedeniyle hesaplamalarda göz ardı edilebiliyor. Önümüzdeki dönemde tedarik zinciri emisyonlarının şeffaflığı ve güvenilirliği için ürün karbon ayak izi tabanlı bir regülasyon otoriteler arasında tartışılıyor.

CarbonSmart ve Ürün Karbon Ayak İzi

Önceki bölümlerde ürün karbon ayak izi hesaplamalarının zorlu ve karmaşık süreçlerinden bahsetmiştik.

CarbonSmart “Ürün Karbon Ayak İzi Yönetim Modülü” ile artık ürün karbon ayak izlerini hesaplamak çok daha kolay!

Ürün karbon ayak izi yönetim modülü ile ürünlerinizin emisyonlarını hesaplayabilir, analiz edebilir ve raporlayabilirsiniz. Platform üzerinde dilerseniz manuel şekilde ‘akış’ oluşturabilir veya ERP sistemlerinize entegre ederek otomatik ‘akış’ verisi alabilirsiniz.

Marka prestijinizi arttırmak ve olası regülasyonlara önceden uyum için iletişime geçin, uzmanlarımızla görüşün, sürdürülebilirliğin dijital dünyasına adım atın.